آب اکسیژنه

آب اکسیژنه یا پراکسیدهیدروژن چیست؟ 

آب اکسیژنه یا «پراکسید هیدروژن»، یک ترکیب شیمیایی به شکل مایع بی‌رنگ است که در دمای اتاق وجود دارد. این ماده دارای خواص اکسیدان است و یک عامل سفیدکننده و ضدعفونی‌کننده قوی محسوب می‌شود. از این ماده با غلظت‌های پایین برای مصارف خانگی همچون سفید کردن لباس‌ها یا ضدعفونی کردن زخم‌ها می‌توان بهره برد.

 

ساختار شیمیایی آب اکسیژنه

پراکسید هیدروژن یا آب اکسیژنه یکی از ساده ترین پراکسیدهاست که دارای ساختاری شبیه به مولکول می‌باشد اما یک اتم اکسیژن اضافی دارد.

این ترکیب شیمیایی تشکیل شده از دو گروه هیدروکسیل بوده که با پیوند کووالانسی (به صورت پیوند یگانه اکسیژن-اکسیژن) به یکدیگر متصل شده‌اند.

 

فرمول شیمیایی آب اکسیژنه

فرمول شیمیایی این ماده H2O2 می‌باشد. آب اکسیژنه در سطح مولکولی، از دو اتم هیدروژن و دو اتم اکسیژن تشکیل شده که با پیوندهای کووالانسی به یکدیگر متصل هستند. از بارزترین مشخصات H2O2  این است که می‌تواند به سرعت تجزیه شود و بهH2O  (آب) وO2   (اکسیژن) تبدیل گردد. این واکنش اگر در غلظت‌های بالا باشد یا به روش نامناسب انجام گیرد ممکن است به صورت انفجاری باشد.

آب اکسیژنه به دلیل خاصیت اکسیدکنندگی قوی‌اش در صنایع مختلفی مانند پزشکی، دندان‌پزشکی، باغبانی، تصفیه آب و پرورش دام و طیور به عنوان یک ماده ضدعفونی‌کننده استفاده می‌شود. همچنین در واکنش‌های شیمیایی صنعتی به عنوان یک واکنش‌دهنده استفاده می‌شود.

از این رو استفاده از آب اکسیژنه باید با احتیاط و با رعایت دستورالعمل‌های ایمنی و در غلظت‌های مناسب صورت گیرد؛ زیرا می‌تواند به سوختگی شیمیایی پوست منجر گردد یا در صورتی که به صورت خوراکی مصرف شود باعث آسیب به بافت‌های داخلی شود.

 

 

کاربردهای آب اکسیژنه (هیدروژن پراکسید)در صنایع مختلف:

 

کاربرد آب اکسیژنه(هیدروژن پراکسید) در صنعت کشاورزی:

• کنترل آفات زراعی و کشاورزی
• درمان پوسیدگی ریشه گیاهان
• تیمار بذرهای گیاهان
• از بین بردن عفونت های قارچی گیاهان
• پیشگیری از عفونت در درختان آسیب دیده
• افزایش باروری گیاهان و درختان و افزایش تولید محصول
• کاهش فساد گیاهان
• افزایش ماندگاری گیاهان

 

 

 

کاربرد آب اکسیژنه(هیدروژن پراکسید) در پزشکی و سلامت انسان:

• ضد عفونی کنندگی محل جراحی و زخم

از آب اکسیژنه برای پاکسازی زخم‌های کوچک و بریدگی ها استفاده می شود. این ماده ضمن پاکسازی سلول های مرده پوست، موجب توقف خونریزی می‌شود. همچنین زخم را ضد عفونی کرده و مانع از عفونت زخم می شود. از طرفی دیگر شستشوی محل زخم با آب اکسیژنه به از بین بردن درد نیز کمک می کند.

• ضدعفونی کنندگی سطوح
  به عنوان عامل از بین برنده باکتری ویروس و میکروب در بیمارستان ها

 

 

کاربرد هیدروژن پراکسید(آب اکسیژنه) در صنایع آرایشی بهداشتی

 

کاربرد آب اکسیژنه(هیدروژن پراکسید) در صنایع دام و طیور

کاربرد آب اکسیژنه(هیدروژن پراکسید) در صنایع گاز و پتروشیمی

روش تولید، تهیه و ساخت آب اکسیژنه

امروزه آب اکسیژنه از طریق دو روش متداول تولید می‌شود:

 

تولید آب اکسیژنه به روش خود اکسایش:

با استفاده از فرایند خود اکسایش می‌توان یک ترکیب مهم و پرکاربرد در صنعت را ایجاد کرد. در این روش دو-اتیل‌آنتراکوئینون که جزو مشتقات آنتراکینون است، با هیدروژن واکنش نشان داده و در نهایت به تولید آنترا هیدروکینون منجر می‌‌شوند. در این فرایند از پالادیوم نیز به عنوان یک ماده کاتالیزور استفاده می‌گردد که باعث افزایش چشمگیر سرعت انجام واکنش می‌شود.

این روش رایج ترین و بهترین روش تولید آب اکسیژنه است و در چندین کشور نیز از همین روش استفاده می‌کنند.

تولید آب اکسیژنه به روش الکترولیز:

در این فرایند از ترکیب سولفوریک ۵۰ درصد استفاده می‌شود و نقش بسیار مهمی برعهده دارد. در این روش سرعت واکنش با استفاده از الکترولیز محلول سولفوریک‌ اسید و سولفات‌ هیدروژن‌ آمونیوم، افزایش یافته و در نهایت آب اکسیژنه تولید می‌گردد.
در زمان‌های قدیم بیشتر از روش الکترولیز، برای تولید آب اکسیژنه استفاده می‌شد اما امروزه چندان کاربردی ندارد.

 

 

انواع آب اکسیژنه بر اساس کاربرد

آب اکسیژنه را بر اساس کاربردهای متفاوت آن در صنایع مختلف می‌توان به پنج دسته یا گرید تقسیم کرد:

 

• آب اکسیژنه صنعتی (صنایع مختلف):

  بیشترین تولید پراکسید هیدروژن برای استفاده صنعتی است. دلیل اینکه گرید صنعتی آب اکسیژنه از گرید غذایی جدا شده این است که آب اکسیژنه صنعتی حاوی فلزات سنگین بسیار خطرناک و سایر مواد مضر و تثبیت کننده هایی است که می‌تواند در بافت‌های چربی بدن انسان اختلال ایجاد کند.
  غلظت آب اکسیژنه صنعتی 35 تا 90 درصد است، اما از آنجا که محلول‌های بیش از 68 درصد پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن کامل به بخار و اکسیژن (با افزایش دمای بخار) دارند، این گریدها بسیار خطرناک بوده و به مراقبت ویژه و محل ذخیره سازی اختصاصی نیاز دارند.

 

• آب اکسیژنه خوراکی یا بهداشتی (پراکسید هیدروژن فود گرید):

  این محصول فقط در دو نوع آب اکسیژنه خوراکی 35 درصد و آب اکسیژنه خوراکی 50 درصد تولید می‌گردد و در صنایع غذایی استفاده می‌شود. هزینه تولید آب اکسیژنه خوراکی بسیار بالا است. جالب است بدانید نوتروفیل‌های موجود در بدن انسان نیز هیدروژن پراکسید را به عنوان اولین خط دفاعی در برابر سموم، انگل‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها و مخمر تولید می‌کنند.

 

• آب اکسیژنه آزمایشگاهی (Reagent)

  آب اکسیژنه با غلظت معمولا 37 درصد، در آزمایش‌های علمی، تحقیقاتی و پژوهشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

• آب اکسیژنه گرید آرایشی (Beautician Grade)

  این گرید با غلظت 3 تا 12 درصد بوده و به عنوان سفیدکننده دندان و تقویت‌کننده موها و همچنین در محصولات آرایشی و بهداشتی مانند اکسیدان و رنگ مو کاربرد دارد.

 

• آب اکسیژنه دارویی (Pharmaceutical Grade)

  غلظت گرید دارویی هیدروژن پراکسید 3 درصد است و مصارف بسیاری در صنعت دارویی از جمله ضد عفونی کنندگی دارد. این ماده در ترکیب با آب دیونیزه و مواد تثبیت کننده همچون اوره و بنزالکونیوم کلراید، در فرمولاسیون مواد ضدعفونی کننده سطوح، مخصوصا در دوران همه گیری کرونا کاربرد داشتند. آب اکسیژنه دارویی را با عنوان پراکسید هیدروژن خانگی می‌توان به صورت گسترده در داروخانه‌ها یافت.

 

 

 

تجزیه آب اکسیژنه (هیدروژن پراکسید)و فرمول آن:

 

پراکسید هیدروژن، در غیاب کاتالیزورها به کندی تجزیه می‌شود. این ترکیب ناپایدار در اثر حرارت (گرما) تجزیه شده (این عمل پیش از رسیدن به نقطه جوش اتفاق می‌افتد) و با گذشت زمان به آب و اکسیژن تجزیه می‌شود. در تصویر زیر فرمول تجزیه آب اکسیژنه قابل مشاهده است.

 

فوائد و مضرات آب اکسیژنه:

آب اکسیژنه چه خطراتی می‌تواند داشته باشد؟

 

• آب اکسیژنه یا پراکسید هیدروژن را باید از نظر فیزیولوژیکی یک ماده خطرناک دانست. خاصیت اکسیدکنندگی این ماده، آن را برای سلول‌ها سمی می کند. علت سمیت آن اکسید شدن پروتئین‌ها، غشاء لیپیدی سلول‌ها و توسط یون DNA پراکسید است.

 

• آب اکسیژنه با غلظت بیش از 40 درصد بیشترین خطر را دارند. اما غلظت‌های کم آب اکسیژنه (حدود 6 درصد) چندان برای انسان خطری ندارد و در داروخانه ها نیز به سادگی پیدا می‌شود. البته باید توجه داشت که همین غلظت نیز برای استفاده‌های داخلی بدن یا سیستم گوارشی مناسب نیست.

 

• از آنجا که آب اکسیژنه یک ماده خورنده است برای بدن مضر بوده و حتی غلظت‌های پایین آن که برای مصارف خانگی استفاده می‌شوند نیز می‌تواند به خارش چشم، پوست و نواحی مخاطی منجر شوند.

 

• یکی دیگر از بزرگترین خطرات هیدروژن پراکسید برای انسان خوردن این ماده است؛ در صورتی که این ماده به معده وارد شده و تجزیه شود، گاز بسیاری تولید می‌کند. به عنوان مثال آب اکسیژنه 3%، حدود 10 برابر خود گاز ایجاد می‌کند.

 

• برخورد آب اکسیژنه با پوست می‌تواند باعث اکسید شده و سلول‌های سطحی پوست را تخریب کند، اما اگر زمان تماس پوست با آب اکسیژنه زیاد باشد، ممکن است به سوختگی پوست منجر شود. خطر آب اکسیژنه با غلظت‌های بالا برای پوست بسیار بیشتر است. در صورتی که پوست در اثر استفاده از آب اکسیژنه با غلظت کم و به مدت کوتاه بسوزد، رنگ پوست سفید می‌شود که طی چند ساعت دوباره به حالت عادی خود باز می‌گردد. اما اگر آب اکسیژنه با غلظت بالاتر باشد، خورندگی آن هم بیشتر است و حتما باید به پزشک مراجعه شود.

• نگهداری آب اکسیژنه باید در مکان خشک و خنک، با تهویه مناسب و به دور از مواد قابل اشتعال انجام گیرد و باید از یک ظرف غیر واکنش پذیر مانند شیشه یا استیل ضد زنگ استفاده گردد.

 

• از دیگر خطرات باید به ایجاد ترکیبات انفجاری هنگام ترکیب هیدروژن پراکسید با مواد آلی اشاره کرد.

 

 

روش نگهداری آب اکسیژنه(هیدروژن پراکسید):

با توجه به ویژگی‌های آب اکسیژنه باید آن را به گونه‌ای بسته بندی و نگهداری کرد که در معرض نور قرار نگیرد. هر چه شرایط بسته بندی و نگهداری این ماده شیمیایی مناسب‌تر باشد بیشتر از تجزیه شدن آن جلوگیری خواهد شد.

یکی از مناسب‌ترین روش‌های نگهداری و بسته بندی آب اکسیژنه، قرار دادن این ماده در شیشه های تیره رنگ است که از وارد شدن نور  و برخورد آن با ماده جلوگیری می‌کنند.

 

سوالات متداول درباره آب اکسیژنه(هیدروژن پراکسید):

چطور میتوانیم آب اکسیژنه را تشخیص دهیم؟

برای این کار باید به محلول بی کرومات پتاسیم، کمی اسید سولفوریک اضافه کرده و چند قطره آب اکسیژنه نیز اضافه شود. در این شرایط باید محلول به رنگ آبی تیره ظاهر شود و کم کم به رنگ سبز تغییر یابد.

تفاوت آب اکسیژنه صنعتی و خوراکی کدامست؟

گرید صنعتی آب اکسیژنه حاوی فلزات سنگین مواد مضر و رنگ مایل به زرد بوده و برای انسان سمی است. اما آب اکسیژنه خوراکی عاری از مواد سمی و خطر ناک و فلزات سنگین می‌باشد.

تفاوت آب اکسیژنه با وایتکس؟آیا آب اکسیژنه همان وایتکس است؟

خیر. آب اکسیژنه یک مایع بی‌رنگ غیر قابل اشتعال است و به دلیل خاصیت اکسید کنندگی بالا در صنایع مختلف همچون نساجی و کاغذ سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد و خاصیت ضد عفونی کنندگی نیز دارد. اما وایتکس یا آب ژاول مایعی زرد رنگ با بو و مزه تند بوده و اغلب به عنوان گند زدا استفاده می‌شود.

تفاوت آب ژاول و آب اکسیژنه کدامست؟

پایه اصلی تشکیل آب ژاول یا وایتکس، کلر است. اما آب اکسیژنه یک اکسید کننده قوی است که از ترکیب دو مولکول هیدروژن با دو مولکول اکسیژن تهیه می‌شود. از لحاظ ظاهری نیز آب اکسیژنه کاملا بی رنگ بوده اما رنگ آب ژاول متمایل به زرد است.

بهترین نوع آب اکسیژنه (هیدروژن پراکسید)کدام است؟

آب اکسیژنه پاشا ساخت کشور ترکیه را می‌توان بهترین نوع آب اکسیژنه دانست.

آب اکسیژنه را از کجا تهیه کنیم؟

شما می‌توانید آب اکسیژنه را در حجم‌های بالا از بازرگانی‌های معتبر واردکننده این کالا همچون شرکت پترو آلتون تجهیز تهیه کنید.